kwiecień 2008

W tym roku nagrodą – przyznawaną przez naszą redakcję za działania na rzecz udostępniania zabytków przez ich właścicieli lub użytkowników „Laur Roku 2008” – uhonorowany został dwór w Laskowej w woj. małopolskim. Długa historia tego dworu, sięgająca XVI w., oraz losy dzisiejsze świadczą o wielkim patriotyzmie i poszanowaniu przez jego mieszkańców narodowej tradycji i kultury.
Laskowski dwór, parterowy o konstrukcji zrębowej, wzniesiony na planie prostokąta, z modrzewiowych bierwion, jest pamiątką po rodzie Laskowskich i, jak zaświadcza data wyryta na jednym z zastrzałów więźby dachowej, istniał już w 1677 r. Przypuszczenia badaczy i miłośników sztuki w przedmiocie wczesnego datowania rodzinnego gniazda Laskowskich potwierdza obecna właścicielka dworu, pani Eugenia Michałowska – w dokumencie z 1942 r. biegli rzeczoznawcy z Krakowa ocenili wiek budowli na przeszło 390 lat, czyli obecnie ponad 450. Próżno dziś szukać śladów rozległego majątku, o jakim wspominał Inwentarz z 1687 r. Murowany, osiemnastowieczny spichlerz i prostokątna stajnia dogorywają, ratowane z trudem przez obecną właścicielkę; smutkiem napawają nieliczne, schylone wiekiem lipy: smętne reminiscencje rozległego ongiś parku, po którym dziś nie pozostał prawie żaden ślad. Pani Eugenia z godnością zabiega o wsparcie i zainteresowanie zabytkiem, który bez jej ofiarnej pracy dawno by już nie istniał. Nad merytoryczną poprawnością dalszych prac czuwać ma grono naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; Michałowskim udało się pozyskać doskonałego konserwatora z nieodległego Nowego Sącza, Teresę Pieniążek, a jednorazową pomoc finansową zadeklarował sam Marszałek Województwa Małopolskiego. W czerwcu 2004 r., w trakcie VI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, gospodarze dworu przyjmowali zwiedzających nawet do godz. 22.00; miesiąc wcześniej, podczas Limanowskiego Ekstremalnego Maratonu Pieszego „Kierat”, w laskowskiej rezydencji jednego tylko dnia zatrzymało się ponad trzystu turystów! Wszystkich Michałowscy witają serdecznie, nigdy nie upominając się o opłaty za wstęp. I proszą, by każdy pozostawił choć kilka słów w pamiątkowej księdze, do prowadzenia której zachęciła ich w 1994 r. Maria Sienkiewicz, wnuczka pisarza.

Elementem ekwipunku żołnierskiego, dzięki któremu można stosunkowo łatwo określić przynależność jego właściciela do konkretnej armii, jest niewątpliwie hełm. W erze nowożytnej nowoczesny hełm bojowy po raz pierwszy na szeroką skalę wykorzystywany był podczas pierwszej wojny światowej. Jako pierwsi nowoczesne hełmy bojowe M1915 „Adrian” (od nazwiska ich projektanta płk. Augusta Luisa Adriana) przywdziali w 1915 r. żołnierze francuscy. W tym samym roku ich angielscy koledzy zaczęli osłaniać swe głowy charakterystycznymi, płaskimi hełmami MKI. Niedługo po nich, podczas walk pod Verdun, niemieccy żołnierze pojawili się nie w tradycyjnych pikielhaubach, lecz w nowych hełmach bojowych M16. Hełmy te niewiele różniły się od tych, które podczas drugiej wojny światowej nosili hitlerowscy żołnierze Wehrmachtu i Waffen SS. Na ziemiach polskich można spotkać większość spośród różnorodnych typów hełmów bojowych wprowadzonych na wyposażenie europejskich armii w czasie pierwszej wojny światowej. Najczęściej spotykany jest hełm francuski M1915 „Adrian” (polskie oznaczenie wz.15). Znacznie częściej od wszystkich wymienionych wyżej znaleźć można na polskich pobojowiskach hełmy z czasu drugiej wojny światowej. Ich prezentację wypada zacząć od naszego, polskiego hełmu wz.31. Opracowany na przełomie 1930 i 1931 r. przez polskich konstruktorów należał on w latach drugiej wojny do najnowocześniejszych hełmów bojowych na świecie. Produkowany był przez Hutę Ludwików, Hutę „Silesia”, Sosnowiecką Fabrykę Rur oraz nieznanego już dzisiaj wytwórcę; wersje pochodzące od poszczególnych wytwórców mogą nieznacznie różnić się między sobą kształtem czerepu. Hełmy wz.31 używane były nie tylko przez wojsko polskie, lecz również KOP, Straż Graniczną, policję oraz cywilne formacje Obrony Przeciwlotniczej. Pewna ich liczba została wyeksportowana do Persji (obecnie Iran) i Hiszpanii oraz prawdopodobnie do Albanii, Chin i jednego z państw Ameryki Południowej; około 1000 tych hełmów używanych było również przez armię fińską podczas wojny 1941-1944. W latach sześćdziesiątych hełm wz.31 posłużył jako wzór przy opracowywaniu hełmu wz.67.
Do wszystkich znajdowanych hełmów podejdźmy z szacunkiem należnym zabytkom historycznym, szacunkiem tym większym, że w pewnym momencie mogły one ocalić czyjeś życie.

Berthold Frantz Hellingrath, gdańszczanin, urodzony w Elblągu, po 1925 r. osiadły w Hanowerze, znany jest przede wszystkim ze swoich akwafort przedstawiających widoki miast. Najbardziej charakterystyczne dla jego twórczości są widoki Gdańska: szczególnie gotyckiej i manierystycznej zabudowy starego grodu, fasad kamienic w otoczeniu kanału Starej Motławy oraz urokliwych zaułków przedmieść; one to przyniosły mu sławę i uznanie w latach dwudziestych poprzedniego stulecia. Osoba Hellingratha od wielu lat cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem muzealników, kolekcjonerów i ludzi związanych ze sztuką. Mimo to o nim samym wiadomo niewiele. Niezwykle cenione wśród kolekcjonerów są również jego pocztówki – akwaforty, wyciskane z płyty, jak również serie pocztówek i kart pocztowych z widokami Gdańska na podstawie akwareli, gwaszy, akwafort i litografii. Artysta projektował znaczki pocztowe i banknoty. Był także znany jako rzeźbiarz. Zachowały się również szkicowniki, prezentujące, poza niezwykłymi widokami zwiedzanych miast, portrety przygodnie napotkanych przez artystę ludzi oraz przyjaciół. Pozostawił po sobie także wspomnienia, opublikowane w częściach już po śmierci. Sto trzydziesta rocznica urodzin artysty, przypadająca 27 października 2007 r., była okazją do przygotowania wystawy: ”Twórczość Bertholda Frantza Hellingratha (1877-1954) w zbiorach polskich”. Wspólny projekt Muzeum Historycznego Miasta Gdańska oraz Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu zaowocował opracowaniem wystawy objazdowej: pierwsza odsłona prac artysty odbyła się w zeszłym roku w siedzibie elbląskiego muzeum w dokładną rocznicę urodzin Hellingratha. Kolejna ekspozycja, w niezwykle bogatej aranżacji plastycznej, otwarta została 17 marca 2008 r. w Ratuszu Głównego Miasta, siedzibie Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, i potrwa do 1 czerwca br. Latem planowane jest otwarcie ekspozycji w jednym z niemieckich muzeów. Wystawie towarzyszy katalog, opracowany w wersji polskiej i niemieckiej. Celem ekspozycji jest prezentacja dorobku artysty, znajdującego się w zbiorach muzealnych, bibliotecznych oraz kolekcjach prywatnych w Polsce, i udostępnienie go jak najszerszej publiczności nie tylko w kraju, ale także za granicą.