PORTRET ZOFII CHMIELEWSKIEJ, 1931

Malarz, rysownik i fotografik, dramaturg i powieściopisarz, filozof, teoretyk i krytyk sztuki; członek pierwszej polskiej grupy awangardowej Formiści; autor estetycznej teorii Czystej Formy; twórca Firmy Portretowej. Syn Stanisława Witkiewicza - malarza i krytyka sztuki. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Józefa Mehoffera (1905-1909). W tym czasie odbył kilka podróży artystycznych do Włoch, Francji i Niemiec. W 1914 wyjechał do Australii jako członek ekipy etnografa Bronisława Malinowskiego. W latach 1914-1918 przebywał w Petersburgu służąc jako oficer w armii carskiej. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze prace pastelowe - portrety i ekspresyjne kompozycje. W latach 1918-1924 należał do grupy "Formiści" malując kompozycje olejne w myśl założeń stworzonej przez siebie teorii "czystej formy". Po 1924 twórczość malarską ograniczył do działalności "Firmy portretowej S. I. Witkiewicz" - tworząc pastelowe portrety według regulaminu Firmy. W latach 1928-1932 eksperymentował na sobie działanie narkotyków, głównie peyotlu i kokainy; swe doświadczenia opisał w książce "Narkotyki". Tworzy prace malarskie w pracowni portretowej, gdzie obowiązywał cennik i wzory do zamówienia kolejnych "odejść" od realizmu portretowanej osoby na rzecz jej artystycznej wizji ekspresjonistycznej. Twórczość portretowa Witkacego była przez długi czas odbierana jako ekstrawagancja artystyczna i osobliwość. Weryfikację i potwierdzenie geniuszu artysty przyniosły następne lata. Jego wystawa monograficzna, prezentowana z 1983 roku w Centrum Pompidou w Paryżu spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem.
Firma Portretowa wykonywała siedem typów portretów, które z spisanym przez artystę Regulaminie oznaczone były literami: A, B, B + d, C, D, E, B + E. Typy A, B i E były przedstawieniami realistycznie, wręcz werystycznie oddającymi fizjonomie modeli.
"Mimetyczne oddanie rysów, wyrazisty modelunek światłocieniowy i płynność konturów miały młodopolską proweniencję, wywodziły się ze sztuki portretowej Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera. Natomiast abstrakcyjne tła złożone z zachodzących na siebie płaszczyzn obwiedzionych grubą linią stanowiły reminiscencję formistycznych doświadczeń" (Irena Kossowska, IS PAN, www. culture. pl).
Prezentowany portret stanowi połączenie typu B ("charakterystyczny. Pewne uproszczenia, podkreślenia cech, robota mniej wylizana) oraz E (intuicyjnie osiągnięty wynik typu A i B, bez kopiowania natury jako takiej, tzn. inne środki ujęcia formy). Artysta swym zwyczajem zamieścił informację umieszczając przy sygnaturze napis: (T. B + E). Znajdujący się obok napis: NP. 2,5, oznacza, iż Witkacy w czasie malowania portretu nie palił od 2,5 dnia.