PORTRET KOBIETY, 10 IX 1935

Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany także pod pseudonimem Witkacy, odznaczał się dużym talentem do portretowania, co wykorzystał zakładając w roku 1925 jednoosobową Firmę Portretową. Firma wykonywała portrety węglem i barwnymi pastelami w pięciu podstawowych typach oznaczonych literami A, B, C, D i E opisanych w Regulaminie. Według niego typ B - a tak został określony nasz obraz - to "rodzaj charakterystyczny, jednak bez cienia karykatury […] z pewnym podcięciem cech charakterystycznych, co nie wyklucza ‘ładności’ w portretach kobiecych. Stosunek do modela obiektywny." Wykonanie takiego portretu kosztowało 250 zł; w latach trzydziestych XX w. była to równowartość przeciętnej miesięcznej pensji, np. nauczycielskiej.
Typ portretu klient uzgadniał z artystą przed rozpoczęciem przezeń pracy; jednak niekiedy w trakcie seansu dochodziło do pewnych modyfikacji, co Witkacy skrupulatnie zaznaczał w towarzyszących sygnaturze adnotacjach. Dodanie do typu portretu (T.B) literki "s" oznaczało jego lekkie "odchylenie" w kierunku subiektywizmu.

W tym wypadku przejawia się to w nadaniu rysom modelki większej wyrazistości. Artysta uchwycił też jej napięcie widoczne w lekkim ściągnięciu ramion i wysunięciu głowy do przodu, co dodało całemu wizerunkowi ekspresji, której portrety tego typu na ogół nie mają. Modelka z konsternacją obserwuje coś, co znajduje się po jej prawej stronie, dzięki czemu portret zawiera element dramatycznej narracji. Adnotacja "NP" informuje, że w trakcie wykonywania portretu artysta nie palił papierosów, a powtarzający się trzykrotnie skrót "NΠ" z liczbą 21 oznacza, że nie pił alkoholu przez 21 dni, co pokrywa się z analogicznymi uwagami na innych portretach wykonanych jesienią 1935 r. (na początku października Witkacy nadal zachowywał abstynencję, a liczba jej dni wynosiła 46). Skrót "herb" oznacza, że w trakcie portretowania artystę poczęstowano herbatą.

Portret nie był dotąd publikowany, nie ma jednak wątpliwości, że jest to oryginalne dzieło Witkacego, typowe dla jego twórczości z połowy lat trzydziestych XX w.
dr Anna Żakiewicz, historyk sztuki, witkacolog; bioinfo: www.witkacy.hg.pl