PORTRET JANA LESZCZYŃSKIEGO, III 1931 r.

Portret przedstawia głowę męską wyrastającą jakby z kielicha kwiatu o niebieskim spodzie, jasnożółtym wnętrzu i czerwonej wypustce przy szyi mężczyzny. W tej zagadkowej oprawie realistycznie narysowanej głowy można też ewentualnie dopatrywać się teatralnego kostiumu - niebieskiego kaftana z gigantycznym kołnierzem otaczającym głowę jak kryza. Mężczyzna ma ostre rysy twarzy, niebieskie oczy, niewielkie czerwone usta i krótkie ciemne włosy z przedziałkiem po lewej, sfalowane po prawej, nad czołem.
Jest to wyidealizowany wizerunek zaprzyjaźnionego z Witkacym filozofa, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jana Leszczyńskiego wykonany najprawdopodobniej 12 marca 1931 r. Dokładną datę dzienną portretu można ustalić na podstawie informacji o 11 dniach niepalenia papierosów przez artystę (NP 11) przy jego sygnaturze. Adnotacje na portretach nie były przypadkowe - na portrecie Zofii Schroeder datowanym na 2 marca 1931 (w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu) jest informacja o jednym dniu niepalenia (NP 1), zapiski o dokładnej ilości dni abstynencji tytoniowej artysta kontynuował niemal codziennie do 29 maja 1931 (NP 89), potem pojawiają się już kolejne miesiące (NP 4m) lub sama informacja o niepaleniu (NP).
Portret należy do typu B - wg Regulaminu założonej przez Witkacego w 1925 r. jednoosobowej Firmy Portretowej "S. I. Witkiewicz": "rodzaju charakterystycznym, bez cienia karykatury, o obiektywnym stosunku do modela". Jednak bliskiego przyjaciela, którego myśl filozoficzną cenił, artysta nie mógł potraktować tak samo jak przypadkowego klienta Firmy. Stąd, mimo przyjęcia "obiektywnej", a więc w gruncie rzeczy realistycznej konwencji, profesor Leszczyński został ujęty nieszablonowo - jego głowa została umieszczona w oprawie należącej do świata fantazji. Witkacy zresztą uwielbiał przebierać pozujące mu osoby w najrozmaitsze kostiumy oraz kazał im odgrywać różne, wymyślone przez siebie role; pół roku później, we wrześniu 1931 r. sportretował Leszczyńskiego w siwej, trefionej peruce jako Robespierre`a (w zbiorach Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku).
Portret pochodzi z kolekcji Jana Leszczyńskiego, w 1966 r. uczestniczył w monograficznej wystawie Witkacego w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Literatura:
Stanisław Ignacy Witkiewicz. Twórczość plastyczna. Katalog wystawy, ze wstępem Heleny Blum, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1966, poz. kat. 131.
Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich, oprac. Irena Jakimowicz przy współpracy Anny Żakiewicz, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1990, poz. kat. 1397 [z błędną datą - ok. 21 III 1931, zamiast ok. 12 III 1931]