Kompozycja z dwiema postaciami, 1917

literatura obrazu:
Stanisław Ignacy Witkiewicz. 1885 - 1939. Katalog dzieł malarskich, opr. I. Jakimowicz, współpr. Anna Żakiewicz [Katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie XII 1989 - II 1990, Warszawa 1990, s. 77, poz. kat. I 298, il. 174 (cz.-b.) - wcześniej własność Janiny Sokołowskiej-Żeleńskiej, synowej Tadeusza Boya Żeleńskiego.

Prezentowany obraz należy do grupy prac powstałych w latach 1917 - 1924. Jego elektryzujący wyraz, ekspresyjny styl, nieposkromiona erupcja wyobraźni, jakże indywidualnej i w pełni charakterystycznej dla osobowości twórczej Stanisława Ignacego Witkiewicza pojawiły się już w rysunkach artysty we wcześniejszym okresie. Ich zaczyn widoczny jest także w pejotlowych portretach powstałych w Firmie Portretowej. Ta konstatacja dowodzi ciągłości rozwoju artystycznego ich twórcy, pracy nad środkami wyrazu. W prezentowanym obrazie znalazły się wszystkie elementy plastyczne, które odnajdujemy w jego dojrzałych kompozycjach: skłonność do szczelnego wypełnienia płaszczyzny obrazu - horror vacui - demonicznymi postaciami, o twarzach jak z sennej zmory, wydłużonych kończynach, rękach z dłońmi o szponiastych palcach. Płaszczyzna "pocięta" jest liniami ukośnymi wzmagającymi dramaturgię i dynamikę sceny, jaskrawe kolory wypełniają ostro zarysowany kontur. To zabiegi plastyczne, ekspresja formy stanowiły istotę zainteresowania artysty u schyłku drugiej dekady minionego stulecia. Temat ikonograficzny jest tak rozwinięty środkami malarskimi, by to, jakich wrażeń dostarcza przeważało nad konkretnością anegdoty. Te przemyślenia teoretyczne, wypowiedziane w pracach rysunkowych, malarskich legły u podstawy Witkacowskiej zasady Czystej Formy.